De vrije markt reduceert mensen tot consumenten. Als we ook burgers willen zijn, moeten we weer een publiek debat voeren over waar we heen willen. Daar ligt een taak voor linkse partijen, aldus de Amerikaanse wetenschapper Benjamin Barber in Berlijn. Hij stak daar de SPD een hart onder de riem.


Wereldwijde handel bestaat al eeuwen. Toch is er met de huidige globalisering iets nieuws aan de hand, omdat ditmaal niet alleen goederen, maar ook films, gedachten, amusement, tv-series wereldwijd worden geëxporteerd. Zulke 'zachte goederen' breken alle grenzen af, denkt Benjamin Barber, politicoloog aan de universiteit van Maryland (VS). Internet bijvoorbeeld vervaagt alle grenzen, zonder dat iemand er greep op heeft. ,,Wie is de eigenaar van internet? Wij Amerikanen denken graag dat wij dat zijn, omdat we het hebben uitgevonden. Maar ook wij beheersen het net niet.''

Deze globalisering van ideeën heeft de grenzen afgebroken en daarmee het bedrijfsleven ontketend, beweert Barber. ,,Door de globalisering is het kapitalisme uit de envelop van de democratie gehaald en losgelaten.'' Zo keren we terug naar het rauwe kapitalisme van eind negentiende eeuw.

Gepaard met die globalisering gaat het terugtrekken van de overheid. ,,Zodra je globaliseert, privatiseer je, omdat de staat simpelweg verdwijnt in de globalisering'', betoogt Barber. Bij 'privatisering' denkt hij niet alleen aan een gemeente die het elektriciteitsbedrijf verkoopt, maar meer in het algemeen aan het oprukken van de vrije markt in alle geledingen van de samenleving. ,,Privatisering is oorlog tegen het openbare en gemeenschappelijke, niet slechts tegen de staat, maar tegen alles wat ons bindt.'' De mens verandert daarbij van burger in consument, van deel van een gemeenschap in koper van producten.

Privatisering vergroot de vrijheid, betogen de voorstanders. ,,In Los Angeles heb je de keus uit 237 verschillende automerken. Wat een geweldig grote keuze! Maar er is geen openbaar vervoer.'' Ook in Europa stelt Barber, die Duits en Frans spreekt, vast dat de ruime keuze die de commercialisering lijkt te bieden schijn is. ,,Dertig jaar geleden hoorde je hier op die paar tv-zenders die er waren meer verschillende standpunten dan nu, hoewel er tientallen commerciële zenders zijn bijgekomen.''

,,In de VS wordt nu gesproken over ethiek in het bedrijfsleven, over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen. Dat is pathetisch, zo privatiseer je de gerechtigheid.'' Volgens Barber moet over regels voor het zakendoen worden gesproken in een publiek en democratisch debat onder burgers; de bedrijven moeten gewoon blijven doen waar ze goed in zijn, produceren en geld verdienen.

Publieke goederen, zoals rechtvaardigheid, gelijkheid, veiligheid en infrastructuur, kunnen namelijk helemaal niet door de vrije markt worden verwezenlijkt, waarschuwt Barber. Die kunnen het beste in een democratie worden gerealiseerd, waar de burgers gemeenschappelijk de beste weg zoeken.

Om ook in de huidige, geglobaliseerde wereldmarkt nog gezamenlijk publieke goederen te kunnen verwezenlijken, dient nu ook de democratie te worden geglobaliseerd. ,,We hebben al kapitaal zonder grenzen, we hebben Artsen zonder Grenzen, waarom hebben we geen burgers zonder grenzen?'' De Europese eenwording toont dat niet alleen markten, maar ook democratieën naar elkaar toe kunnen groeien. Zo kunnen zij de vrije wereldmarkt weerwoord bieden.

Voor neo-liberale politici is de markt het enige, beweert Barber. Het is daarom nu de taak van progressieve politici het verwaarloosde publieke domein te herontdekken.

Die woorden gingen er vrijdag in Berlijn, waar Barber te gast was bij de SPD, in als Gods woord in een ouderling. De partij van bondskanselier Schröder, die vanwege de recessie moet bezuinigen, is wanhopig en weet in de peilingen nog maar 24 procent van de kiezers achter zich.

,,In plaats van ons te fixeren op de verzorgingsstaat'', concludeerde Bondsdagvoorzitter Wolfgang Thierse, ,,moeten we ons richten op publieke goederen.'' Onderwijs, infrastructuur, gerechtigheid: het hoeft niet allemaal door de staat te worden gerealiseerd, maar er moet wel gezamenlijk, democratisch over worden beslist. Dat vergt een publieke ruimte, een plek waar mensen burger zijn met een mening en niet alleen consument met een portemonnee. De media moeten daaraan bijdragen, zei SPD-secretaris-generaal Olaf Scholz, door niet alleen maar geklets te publiceren. ,,Openbaarheid hoort bij democratie. De media moeten laten zien welke alternatieven er zijn en meedoen met de afweging daarvan, in plaats van alleen maar te melden wie er allemaal ergens tegen zijn.''

Auteur: Gerbert van Loenen
Bron: TROUW